Σελίδες

Κυριακή 10 Αυγούστου 2014

Περιμένοντας τους βαρβάρους

Σε μια κατ' ιδίαν συνάντηση που είχα πέρυσι το καλοκαίρι με τον κ. Георги Митринов (Υφηγητής στο Τμήμα Ιστορίας της Βουλγαρικής Γλώσσας της Ακαδημίας Επιστημών της Βουλγαρίας) μετά από δική μου επιδίωξη και με αφορμή ένα βιβλίο του σχετικά με τα Πομακικά που ομιλούνται στην Ξάνθη και στην Κομοτηνή με τίτλο "Южнородопските български говори в Ксантийско и Гюмюрджинско", βασισμένο κυρίως στο υλικό που εξέδωσε περί το 1995 αν θυμάμαι καλά η Μηχανική Α.Ε και κυρίως στο Πομακικό - Ελληνικό Λεξικό του Πέτρου Δ. Θεοχαρίδη (υλικό από τα λεξικά του Δ' Σ.Σ. λίγο δύσκολο να έχει), όπου κάνει "σκληρή" κριτική  στην όλη προσπάθεια που έγινε τότε (και συνεχίζεται και σήμερα ακόμα από κάποιους) τόσο από τον πρόεδρο της εν λόγω κατασκευαστικής εταιρείας αλλά και συνολικά από την ελληνική πολιτεία, προφανώς ενοχλημένος κι αυτός, όπως και τόσοι άλλοι, από τον όρο "Πομακικός", και όταν η φιλική κατά τα άλλα συζήτηση περιπλέχτηκε λίγο και ανακατεύτηκαν και οι ελληνοβουλγαρικές σχέσεις κατά τη διάρκεια του Α' ψυχρού πολέμου (νομίζω πως οδεύουμε ολοταχώς για τον Β' Ψ.Π., αν δεν έχουμε μπει ήδη), αυτός αστειευόμενος μου είπε να μεταφέρω στους συμπατριώτες μου το μήνυμα ότι "βάρβαροι" πλέον δεν υπάρχουν, θυμίζοντάς μου τους "βαρβάρους" του Καβάφη.

Του υποσχέθηκα βεβαίως ότι θα το κάνω, αλλά επειδή πιστεύω ότι οι βάρβαροι είναι ήδη εδώ και ότι ο ίδιος πλανάται ή, εν πάση περιπτώσει, δε θέλει να παραδεχθεί την ύπαρξή τους, σκέφτηκα ότι θα μπορούσα να μεταφράσω το ποίημα αυτό του Καβάφη και στα Πομακικά κι ας μην του αρέσει ο όρος.  Είπαμε, δε γίνεται να είμαστε αρεστοί σε όλους.  Κι εγώ ούτε πολιτικός μα ούτε και πολιτικάντης είμαι.  "Φίλος μεν Πλάτων, φιλτέρα δε η αλήθεια" είχε πει ο Αριστοτέλης.

Αυτό είναι κοντολογίς το παρασκήνιο για το πώς "έμπλεξα" με τους "βαρβάρους", γιατί μπορεί να νομίσει κανείς ότι ήρθαν ουρανοκατέβατοι και - ακόμα χειρότερα - κάποιοι να το πιστέψουν κιόλας.

Η συμπεριφορά των "βαρβάρων", τώρα, ήταν αρκετά "βάρβαρη" και με ταλαιπώρησαν.  Στο τέλος όμως δεν είχαν άλλη επιλογή και υπέκυψαν στη μοίρα τους.


VARVÁRENE ČÁKAVA

— Kaná čákame na platı́yeso / pazárese / fóroso svı́tı (/skupnénı / zbrátı)?

Búgün še da dóydot varvárene (/dı́vıne).

— Ótı faf Senátase uvótre ısélkus sedénye (nı́kana ne právenye)?

Kaná sedö́t Senatóryeso ı na ızkáravot nı́kakvı̈ kanúnove?

Ótı še varvárene búgün da fpröt.
Kakvı̈́ kanúnove Senatóryeso da ızkárot?
Varvárene agá dóydot še ızkárot tı́ye.

— Ótı ye ımparatóros ısı̈́y ráno stánal

ı sedı́ na kasabóskokne nay gulä́ma bı́le
varhú trónane, artósan ı sas korónono na glavóno?

Ótı še varvárene da fpröt búgün
ı ımparatóros čáka da pasrö́šne tä́hnokne goleméca.
Nagadı́l ye bılé ı annók pergaménta da mu dadé.
Faf tóga mu ye napı́sal tı́tlı̈ mlógo ı ı́meta.

— Ótı so dvomı́nasa nu kónsula ı pretórese ızlä́lı
s červénı̈ne kendı́sanı̈ tógı̈·
ótı so belehčé nadénalı sas ınélkus ametı́ste
ı pórstene sas svétlı̈, leskátı̈ zmarágdove·
ótı da zö́mot / fátet (f rakı̈́ne) búgün skópı̈ne dekenı́kove
s gümǘše ı altóna ápayrı̈ ızrábatenı̈ (/ızkı̈́čenı̈)?

Ótı še varvárene da fpröt búgün
ı varvárene gı ınakvı̈́zne rábatı̈ ableštä́vot.

— Ótı ı kadórnıse (/dostóynıse) rı́tore (/hatı́pye) na dahódet kákna na sä́kutro
da ızkárot dúmo (/nútı̈ka) ı da sı kážot tä́hnono?

Ótı še varvárene da fpröt búgün
ı tı́ye na gálet mlógo mlógo dúmenye ı ızkázavanye.

— Ótı da so yevı́ ısı̈́y bırdén ısázı sı̈kıntı̈́ye (ısazı́ strah)
ı ısázı konfúzya (Lıcáta kakvı̈́ seryóznı̈ / papárenı̈ / mráčenı̈ stánaho).
Ótı so práznet bóržo pótevese (/sakáčyeso) ı platı́yese,
ı vrı́tsı so vráštot f kóštene ınélkus začúdenı?

Ótı so smračı́ ı varvárete na dóydaho.
I annı́ so vórnaho at sı́narı̈ne (/hudútane),
ı kázaho če varváre néma yéšte.

I kaná še stáneme (/právıme) 'sä prez varváre?
Itézı ınsán sı svóršavaho za nä́ko (rábato).



(WN)
Da móžašo badı́n nä́kak da káža Kaváfıs'u kólko húbavı, kultúrnı, nazı́k amá ı strášnı so ısä́šnıse varváre, alá kak.
Na znom prez kugána ye žı̈vál toy at kutrı̈́ sı́narı̈ gı so čákalı da vlézot varvárene, lä́ykım nášıse modérnı so addávno yéšte vlä́lı ad zánıčnı̈se sı́narı̈ bez da gı ye rǘkal ı čákal badı́n, prezö́lı so sı́čkoso, réžot, krayót, sı̈́yet ı narö́dot kanúnove durgá da nu "naredö́t" vırtsä́h.
Ta ı Mıtrı́nof kólkoto ı da so ıprattı́sava če néma varváre, tı́ye so ıtúzı ı pa sä́kade, če ı faf tä́hnono stráno ı yéšte po adudávno.



Το πρωτότυπο κείμενο

ΠΕΡΙΜΕΝΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΒΑΡΒΑΡΟΥΣ


Κωνσταντίνος Π. Καβάφης

— Τι περιμένουμε στην αγορά συναθροισμένοι;

Είναι οι βάρβαροι να φθάσουν σήμερα.

— Γιατί μέσα στην Σύγκλητο μια τέτοια απραξία;
Τι κάθοντ’ οι Συγκλητικοί και δεν νομοθετούνε;

Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα.
Τι νόμους πια θα κάμουν οι Συγκλητικοί;
Οι βάρβαροι σαν έλθουν θα νομοθετήσουν.

— Γιατί ο αυτοκράτωρ μας τόσο πρωί σηκώθη,
και κάθεται στης πόλεως την πιο μεγάλη πύλη
στον θρόνο επάνω, επίσημος, φορώντας την κορώνα;

Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα.
Κι ο αυτοκράτωρ περιμένει να δεχθεί
τον αρχηγό τους. Μάλιστα ετοίμασε
για να τον δώσει μια περγαμηνή. Εκεί
τον έγραψε τίτλους πολλούς κι ονόματα.

— Γιατί οι δυο μας ύπατοι κ’ οι πραίτορες εβγήκαν
σήμερα με τες κόκκινες, τες κεντημένες τόγες·
γιατί βραχιόλια φόρεσαν με τόσους αμεθύστους,
και δαχτυλίδια με λαμπρά, γυαλιστερά σμαράγδια·
γιατί να πιάσουν σήμερα πολύτιμα μπαστούνια
μ’ ασήμια και μαλάματα έκτακτα σκαλιγμένα;

Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα·
και τέτοια πράγματα θαμπώνουν τους βαρβάρους.

—Γιατί κ’ οι άξιοι ρήτορες δεν έρχονται σαν πάντα
να βγάλουνε τους λόγους τους, να πούνε τα δικά τους;

Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα·
κι αυτοί βαρυούντ’ ευφράδειες και δημηγορίες.

— Γιατί ν’ αρχίσει μονομιάς αυτή η ανησυχία
κ’ η σύγχυσις. (Τα πρόσωπα τι σοβαρά που εγίναν).
Γιατί αδειάζουν γρήγορα οι δρόμοι κ’ η πλατέες,
κι όλοι γυρνούν στα σπίτια τους πολύ συλλογισμένοι;

Γιατί ενύχτωσε κ’ οι βάρβαροι δεν ήλθαν.
Και μερικοί έφθασαν απ’ τα σύνορα,
και είπανε πως βάρβαροι πια δεν υπάρχουν.

Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους.
Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις.

Και για να "γνωριστείτε" καλύτερα με τους βαρβάρους (του Καβάφη εννοώ, με τους σύγχρονους θα γνωριστείτε καλύτερα στο κοντινό μέλλον, για όσους "ατύχησαν" μέχρι τώρα), παραθέτω συνδέσμους με μεταφράσεις του ποιήματος στη Βουλγαρική και την Τουρκική.

http://www.litclub.com/library/prev/kavafis/varvarite.html

http://www.siir.gen.tr/siir/c/constantino_kavafis/barbarlari_beklerken_1.htm

Να μην ξεχνάτε βεβαίως την πασίγνωστη ρήση του Γάλλου συγγραφέα Edmond Jaloux:
"Οι μεταφράσεις είναι σαν τις γυναίκες. Όταν είναι ωραίες δεν είναι πιστές και όταν είναι πιστές δεν είναι ωραίες."

Εις το επανιδείν

Κυριακή 16 Φεβρουαρίου 2014

Αυτοαξιολόγηση Εκπαιδευτικού Έργου (ΑΕΕ)

Πριν από καμιά δεκαετία είχα αποπειραθεί να μεταφράσω στα Πομακικά καναδυό ποιήματα του διάσημου αριστερού και φιλέλληνα τούρκου ποιητή Ναζίμ Χικμέτ (Nazım Hikmet), πολλά από τα ποιήματα του οποίου έχουν μεταφραστεί σε δεκάδες άλλες γλώσσες, όπως και στην Ελληνική.

Ποιητής ο ίδιος δε θα τολμήσω να πω ότι είμαι (παρότι καμιά φορά μου ξεφεύγει κανένας στίχος), αλλά και η μετάφραση από μόνη της (το γνωρίζουν πολύ καλά αυτό οι μεταφραστές του κόσμου) δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση.
Οπότε σε κάποιους μπορεί να μην αρέσουν καθόλου, άλλους πάλι μπορεί να τους συναρπάσουν.

Όπως και να έχει πάντως το αποτέλεσμα της προσπάθειάς μου είναι το παρακάτω και μπορείτε να το κρίνετε άφοβα (δε θα σας κατηγορήσει κανείς για τίποτα).
Μπορείτε, αν θέλετε, να τα αναπαραγάγετε στα ιστολόγια και τις ιστοσελίδες σας ή να τα συμπεριλάβετε στα έντυπα κείμενά σας  ή, γιατί όχι, να τα χρησιμοποιήσετε ως βάση για να κάνετε τις δικές σας μεταφράσεις ή να γράψετε τα δικά σας, με μόνη προϋπόθεση την αναφορά της πηγής.

Σκέφτομαι ότι θα μπορούσαν ακόμα ακόμα να χρησιμοποιηθούν και ως εκπαιδευτικό υλικό, για όσους υπηρετούμε στη μειονοτική εκπαίδευση, διότι δεν αποκλείεται μετά την ΑΕΕ (Αυτοαξιολόγηση Εκπαιδευτικού Έργου) να ακολουθήσει και μια δεύτερη αξιολόγηση, αυτή τη φορά εξωτερική και από την ίδια την κοινωνία, και καλό θα είναι να είμαστε προετοιμασμένοι.  Η Φραγκουδάκη και οι υπόλοιποι παρατρεχάμενοί της μπορούν να τραγουδούν όσο θέλουν και μέχρι να σβήσει η φωνή τους.  Αυτό θα συμβεί νομοτελειακά μόλις στερέψουν τα φραγκάκια.

Τα πρωτότυπα στην Τουρκική και μεταφράσεις σε άλλες γλώσσες μπορείτε να τα βρείτε με μια απλή αναζήτηση στο Google.


KÁKTA KERÉM

Kákta küršǘn ye tešká havása!
Rǘkom, rǘkom, rǘkom.
Fı̈́rkı̈yte

küršǘnese da stapı́me
vu rǘkom...

I toy mı vı́ka:
-Tı̈ še sas tvókte sı glása pépel da stáneš ey!
kákta Kerém gorö́va še ızgorı́š.

"Bálnoso ye gulä́mo, na kutróga da so apréš".
Sarcána so aglúhnalı̈, na čúyet...

I ya mu vı́kom:
-Pépel da stánom
kákta Kerém
gorö́va da ı́zgorem.

Akú na ı́zgorem ya
na ızgorı́š tı̈
na ızgorı́me nı̈́ye
kak še so séyne mrakós
vı́delo da stáne...

Havása ráda káksa zemä́sa.
Kákta küršǘn ye tešká havása.
Rǘkom, rǘkom, rǘkom.

Fı̈́rkı̈yte
küršǘnese da stapı́me
vu rǘkom...

YEDINJ̇Í MEKTǗP NAH TARANTA – BABU

Znom
ad beš - altı̈́ nagóre tı so ne
na ráfovete naredénı̈ faf tvóto glávo
katagá zatvórenı̈ šüšé
rábatı̈ za pı̈́tanye...
Če ı da ‘tam "ızučén" sı pak
kólkoto ı adı́n
profesór faf hükümétskoso...
Ta akú to pópı̈tom
ı da tı réčem:
- "Kózomse
navartä́tana dlegá kózına
akú akápe·
Ad dvéne pópkı̈ na úmetana
katagá dve stólbı̈ svéška žóno prä́sno varvı́
akú so presečé·
I partakálevese
kákna pa annó mı́čko slónce agá gásne
na véykı̈ne akú ızsóhnot·
Sas kókalänı̈ne nógı̈ kı̈tlı̈́kon
katagá adı́n ‘túzešnı̈y kral
akú pamıné prez nášoso zéme·
tı̈ kaná še právıš?"

Vı́kaš mı tı̈ móne:
- "Kákta adı́n yásan véčer
agá zö́me da so bélnava
kápko pa kápko mı lı́ceso ızbelä́va,
kápko pa kápko pabledä́vom..."

I vı́kaš mı:
- "Kak móža da pı̈́ta badı́n annó Afrıkánko ıtazı́?
Kı̈tlı̈́kot nu ye ölǘmot
bollúkot nu ye drágoto..."

Alá kakvó ye to začúdeno TARANTA-BABU
vrıt na ı́zvrat ısazı́ ıtúzı!
Da so zbórkaš anná dünyá,
ad bollúka da mröt,
faf kı̈tlı̈́ka da žı̈vót.
Prez kráyyeso bólnı, katagá gládnı̈ vólkove
ınsán abıgrávot
dépı̈se zaklúčenı̈
dépı̈se pólnı̈ čenı́co...
Stanovése
koprı́neno plátno da nastélet
póte ad zemö́so da slónceno.
Pak ınsános bósı
ınsános cı́stı garópalı...
Da ‘tam ızvrátena
anná dünyá ısázı ıtúzı,
rı̈́bı̈se kahvö́ da pıyót
dečyása prä́sno da némot.
Insánase slámo da hránet
svınyése kumpı́re...

Παρασκευή 1 Νοεμβρίου 2013

PomLex Hyphenator (Optimized)

Με μια απλή αντικατάσταση του map container της STL (Standard Template Library) με το unordered_map του TR1 (C++ Technical Report 1),  που ενσωματώθηκε πρόσφατα στη C++11, καθώς και κάποιες μικροδιορθώσεις  στον κώδικα, με την απομάκρυνση κυρίως κάποιων "πλεονασμών", κατάφερα να διπλασιάσω σχεδόν την ταχύτητα του συλλαβιστή PomLex.

Ο συλλαβισμός 97.000 λέξεων (159.000 μεμονωμένων συλλαβισμών) σε σώμα κειμένου με 160.000 λέξεις επιτυγχάνεται μόλις σε 1,2 δευτερόλεπτα, ταχύτητα που θα ζήλευαν ακόμα και εμπορικά πακέτα συλλαβιστών γραμμένα από επαγγελματίες προγραμματιστές.

Για να έχετε μια τάξη μεγέθους, με έναν πρόχειρο υπολογισμό που έκανα, αυτό μεταφράζεται σε κείμενο 330 περίπου σελίδων μεγέθους Α4 με πλήρη στοίχιση (προεπιλεγμένα περιθώρια – 2,54 εκ. κατακόρυφα και 3,17 εκ. οριζόντια), μονό διάστημα γραμμής και γραμματοσειρά Andika 12 στιγμών.

Μετά απ’ αυτό νομίζω πως δεν χρειάζεται να το «σκαλίσω» άλλο το πράγμα, ούτε να «εκμηδενίσω» τους χρόνους είναι στις προθέσεις μου.  Και πώς θα μπορούσε, εξάλλου, να γίνει κάτι τέτοιο;  Ένας μελλοντικός στόχος όμως θα ήταν η ενσωμάτωση του συστήματος συλλαβισμού, μαζί με κάποιον «ορθογράφο» ίσως, σε κάποιον δημοφιλή, ανοιχτού κώδικα κατά προτίμηση, επεξεργαστή κειμένου, είτε ως πρόσθετο είτε απ’ ευθείας στο σώμα του πηγαίου κώδικα.

Οι αριθμοί που εμφανίζονται στις εικόνες είναι, βεβαίως, ενδεικτικοί, καθώς η ίδια η ταχύτητα του υπολογιστή παίζει καθοριστικό ρόλο.  Οι μετρήσεις έγιναν σε διπύρηνο μηχάνημα με επεξεργαστή Intel Core 2 6400 στα 2.13 GHz με 2 GB RAM και λειτουργικό σύστημα Windows 7 (32-bit)

Ο συλλαβιστής θα μπορούσε να συλλαβίσει κείμενο σε οποιαδήποτε σχεδόν γλώσσα του κόσμου (με κάποια επιφύλαξη για τα σύνθετα συστήματα γραφής, όπως Κινέζικα, Αραβικά, Εβραϊκά κλπ.) με τους κατάλληλους κώδικες συλλαβισμού.






Κι εδώ ένα στιγμιότυπο με τον συλλαβιστή PomLex να τρέχει σε ένα τετραπύρηνο turbo laptop με επεξεργαστή Intel Core i7-3630QM στα 2.40 GHz με 16GB RAM σε λειτουργικό Windows 8 (64-bit).  Η διαφορά στην ταχύτητα είναι σοκαριστική.